Η ΜΟΣΧΑ γιόρτασε πρόσφατα με πανηγυρική λαμπρότητα τη συμπλήρωση 850 χρόνων από την ίδρυσή της. Τα καλλιτεχνικά θεάματα που φιλοξένησε η Κόκκινη Πλατεία, τα λέιζερ από τη συναυλία του γάλλου συνθέτη Ζαν Μισέλ Ζαρ και τα πυροτεχνήματα στους ουρανούς της ρωσικής πρωτεύουσας ήταν πράγματι εντυπωσιακά. Ακόμη πιο εντυπωσιακές ήταν όμως οι καταγγελίες του στρατηγού Αλεξάντρ Λέμπεντ για «εκατό χαμένες πυρηνικές βαλίτσες» από το οπλοστάσιο της Ρωσίας. Οι εν λόγω δηλώσεις δημοσιεύθηκαν στις περισσότερες έγκυρες δυτικές εφημερίδες, από τους λονδρέζικους «Times» ως την «Washington Post», οι οποίες επισήμαναν στην αρθρογραφία τους την ανησυχία της διεθνούς κοινότητας για τους κινδύνους από το λαθρεμπόριο πυρηνικών ουσιών.
Ο στρατηγός Λέμπεντ, που διετέλεσε γραμματέας του συμβουλίου ασφαλείας του προέδρου της Ρωσίας Μπορίς Γέλτσιν μεταξύ Ιουνίου και Οκτωβρίου του 1996 (οπότε επαύθη), έκανε τις αποκαλύψεις αυτές σε μια αντιπροσωπεία του αμερικανικού Κογκρέσου που επισκέφθηκε τη Μόσχα προ τριμήνου. Το Στέιτ Ντιπάρτμεντ είχε τότε ενημερωθεί από την αμερικανική πρεσβεία της Μόσχας, αλλά το θέμα δεν είχε συζητηθεί μεταξύ αξιωματούχων των δύο χωρών ως την πρόσφατη διαρροή του σε εφημερίδες και ραδιοτηλεοπτικά μέσα. Ο Λέμπεντ ισχυρίζεται ότι την εποχή της θητείας του στο Κρεμλίνο επιχείρησε να εντοπίσει τις 100 «πυρηνικές βαλίτσες» που έχει στο οπλοστάσιό του ο ρωσικός στρατός, για να διαπιστώσει ότι η τύχη 42 εξ αυτών αγνοούνταν παντελώς.
Τι είναι οι πυρηνικές βαλίτσες; Την απορία αυτή εξέφρασε πρώτος ο Βλαντίμιρ Ουβατένκο, εκπρόσωπος Τύπου του ρωσικού υπουργείου Αμυνας. «Πρώτη φορά ακούω ότι υπάρχουν πυρηνικά όπλα σε βαλίτσες», παρατήρησε ειρωνικά. «Ως τώρα ήξερα για βόμβες και πυραύλους». Εν τούτοις, δυτικοί στρατιωτικοί αναλυτές δεν δυσκολεύθηκαν να δώσουν απάντηση στα ερωτήματα που φαίνεται ότι βασανίζουν τον κ. Ουβατένκο. Οι βόμβες, τις οποίες αναζητούσε επί ματαίω ο στρατηγός, ονομάζονται «Ειδικά Ατομικά Εκρηκτικά Πυρομαχικά» και έχουν πολύ μικρό βάρος. Μεταφέρονται σε σακίδια ή βαλίτσες από άνδρες των ειδικών δυνάμεων σε αποστολές πίσω από τις γραμμές του εχθρού. Οι ίδιοι παρατηρητές επισημαίνουν ότι οι «πυρηνικές βαλίτσες», που δίνουν στον χειριστή τους μισή ώρα καιρό για να διαφύγει, «είναι το τέλειο όπλο για τους τρομοκράτες». Αν εκραγούν σε αστικό περιβάλλον ενδέχεται να προκαλέσουν περισσότερο από 100.000 θύματα.
Ο Λέμπεντ ισχυρίζεται ότι όταν ενημέρωσε τον Μπορίς Γέλτσιν για την απώλεια των βομβών δεν υπήρξε καμία αντίδραση. Το γεγονός δεν ξένισε κανέναν: είναι γνωστό ότι ο ρώσος πρόεδρος συνήθιζε να μην απαντά στα τηλεφωνήματα του στρατηγού επί των ημερών του στο Κρεμλίνο. Ρώσοι αξιωματούχοι έσπευσαν επίσης να διευκρινίσουν ότι ο Λέμπεντ δεν είχε αρμοδιότητα για θέματα πυρηνικής ασφάλειας το πεντάμηνο που ήταν στην κυβέρνηση. Αντιστοίχως, στελέχη των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών επισήμαιναν ότι δεν υπάρχουν αποδείξεις που να τεκμηριώνουν αλλά ούτε και να διαψεύδουν τις καταγγελίες Λέμπεντ. Οι πολιτικές φιλοδοξίες του στρατηγού, που δοξάστηκε στα πεδία μαχών του Αφγανιστάν και συνέβαλε στην ειρήνευση με την Τσετσενία, είναι γνωστές όπως και η αγάπη του για τη δημοσιότητα. Διπλωματικές πηγές στη Μόσχα παρατηρούν ότι «ο Αλεξάντρ Ιβάνοβιτς έχει μια τάση να υπερβάλλει...».
Εν τούτοις, οι ανησυχίες για την τύχη του πυρηνικού οπλοστασίου της Ρωσίας δεν είναι υπερβολικές. Ενα πρόσφατο μνημόνιο ειδικής εξεταστικής επιτροπής της αμερικανικής Γερουσίας, το οποίο συντάχθηκε ύστερα από διετή έρευνα, επισημαίνει ότι η μετεξέλιξη της πάλαι ποτέ Σοβιετικής Ενωσης από πυρηνική υπερδύναμη σε χαλαρό σύνδεσμο κρατών, ο οποίος τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του '90 προσέγγισε «το απόλυτο εσωτερικό χάος», δεν έχει ιστορικό προηγούμενο. Η τύχη των «30 με 40 χιλιάδων πυρηνικών όπλων» που ήταν διεσπαρμένα σε έντεκα διαφορετικές χρονικές ζώνες στο έδαφός της προκάλεσε εξ αρχής πονοκεφάλους στη Δύση. Προβλήματα δεν υπήρξαν μόνο στον στρατιωτικό αλλά και στον επιστημονικό τομέα.
Οσο και αν φαίνεται παράξενο, τα ρωσικά ατομικά εργαστήρια δεν έχουν ακριβή εικόνα της ποσότητας πυρηνικού υλικού (εμπλουτισμένου ουρανίου και πλουτωνίου) που βρίσκεται στις αποθήκες τους, διότι δεν διαθέτουν σύγχρονα συστήματα μηχανογράφησης.
Η ευθύνη για την απογραφή των αποθεμάτων είναι, σύμφωνα με το ρωσικό σύστημα, προσωπική και περνάει από κάθε υπεύθυνο στον διάδοχό του. Με δεδομένη την οικονομική κρίση, τα επιστημονικά κέντρα έχουν επίσης τεράστια προβλήματα φύλαξης. «Αν» όπως λέγεται «μια νύχτα του χειμώνα κάποιος επιχειρήσει να διαρρήξει τις θύρες ενός ρωσικού πυρηνικού εργαστηρίου θα τις βρει ανοιχτές». Οι Αμερικανοί υπολογίζουν ότι θα χρειαστούν έξι χρόνια και τουλάχιστον 300 δισ. δρχ. προκειμένου να εξασφαλισθεί η προστασία των ρωσικών ατομικών εγκαταστάσεων και να γίνει απογραφή του πυρηνικού υλικού στις αποθήκες τους.
Στο μεταξύ, οι καταγγελίες για υπεξαίρεση ατομικών ουσιών είναι αναρίθμητες ελλείψει όμως αρχείων και ευρετηρίων πολύ λίγες μπορεί να τεκμηριωθούν. Επισημαίνεται ότι οι δράστες δεν είναι συνήθως σεσημασμένοι κακοποιοί ή άνθρωποι του υποκόσμου αλλά «ορισμένοι εκ των εργαζομένων στις πυρηνικές εγκαταστάσεις, φίλοι ή συγγενείς τους». Οι εργαζόμενοι γνωρίζουν ότι ακόμη και 10% των αποθεμάτων σε πυρηνικό υλικό μπορεί να γίνει αντικείμενο υπεξαίρεσης, χωρίς να γίνει αντιληπτό, καθώς «είναι το επιτρεπτό όριο απωλειών». Ο διευθυντής του Κέντρου Μελέτης Εξάπλωσης Πυρηνικών του Ινστιτούτου Διεθνών Σπουδών στο Μοντερέι της Καλιφόρνιας Γουίλιαμ Πότερ απεκάλυψε δημόσια σε κατάθεσή του στην αμερικανική Γερουσια «την εξαφάνιση άγνωστης ποσότητας εμπλουτισμένου ουρανίου από ερευνητικό εργαστήριο στο Ποντόλσκ, κοντά στη Μόσχα». Αντίστοιχα, ο διευθυντής του FBI Λούις Φρι γνωστοποίησε στον δυτικό Τύπο την κλοπή δύο κιλών της ίδιας ουσίας από ανάλογο κέντρο στην Αγία Πετρούπολη.
Από τους εκπροσώπους Τύπου ως τον στρατηγό Εβγένι Μασλίν του αρμόδιου 12ου Διευθυντηρίου, οι αξιωματούχοι του ρωσικού υπουργείου Αμυνας διαρρηγνύουν τα ιμάτιά τους ότι «η κλοπή πυρηνικών κεφαλών από τις αποθήκες του στρατού είναι αδύνατη» και ότι «δεν υπάρχουν πυρηνικά όπλα στην Ρωσία που να μην ελέγχονται από τις ένοπλες δυνάμεις της χώρας». Ομως η δυσχερής οικονομική κατάσταση της χώρας, που έχει γίνει αισθητή και στις τάξεις του στρατεύματος, κάνει τους ξένους παρατηρητές να εκφράζουν αμφιβολίες. Παράδειγμα το ρωσικό ναυτικό, το οποίο έχει στις τάξεις του περισσότερο από 200 πυρηνοκίνητα πλοία, 113 πυρηνοκίνητα υποβρύχια και επτά πυρηνοκίνητα παγοθραυστικά. Πολλά από αυτά σκουριάζουν ακινητοποιημένα σε λιμάνια και στρατιωτικές βάσεις της Βαλτικής. Σύμφωνα με τον Πότερ, φωτογραφίες αμερικανικών δορυφόρων αποκάλυψαν ότι πυρηνικό υλικό, το οποίο χρησιμοποιείται ως καύσιμο από τους αντιδραστήρες των σκαφών αυτών, βρίσκεται σε ανοιχτές αποθήκες που προστατεύονται απλώς από συρματοπλέγματα. Ηδη, αναφέρουν αμερικανικές πηγές, σημειώθηκε τουλάχιστον μία σοβαρή κλοπή ποσότητας εμπλουτισμένου ουρανίου από τη ναυτική βάση του Μουρμάνσκ.
Οι οικονομικές δυσχέρειες δεν έχουν συνέπειες μόνο στη συντήρηση των εγκαταστάσεων αλλά και στο ηθικό του ανθρώπινου δυναμικού των ρωσικών ενόπλων δυνάμεων. Η πενία των στελεχών του πάλαι ποτέ κραταιού Κόκκινου Στρατού είναι γνωστή και πολυσυζητημένη. Για ένα διάστημα οι ρώσοι αξιωματούχοι είχαν πείσει τους δυτικούς παρατηρητές ότι στις επίλεκτες Στρατηγικές Πυρηνικές Δυνάμεις δεν είχε αλλάξει τίποτε «έστω και αν οι απλοί στρατιώτες έμεναν απλήρωτοι και ανεκπαίδευτοι» και η σίτισή τους ήταν ανεπαρκής. Η αυτοκτονία, τον περασμένο Νοέμβριο, του Βλαντίμιρ Νετσάι διευθυντή του στρατιωτικού ερευνητικού κέντρου πυρηνικών εξοπλισμών Τσελιαμπίνσκ-70 στα Ουράλια τάραξε τα νερά. Απελπισμένος από τις περικοπές κονδυλίων, ο 60χρονος Νετσάι αυτοπυροβολήθηκε στο γραφείο του. Εκτοτε έγινε γνωστό ότι το ποσοστό αυτοκτονιών στις επίλεκτες πυρηνικές δυνάμεις είναι το υψηλότερο σε όλο το στράτευμα.
Απλοί πολίτες και υπήκοοι ξένων χωρών δεν έχουν πρόσβαση στο Τσελιαμπίνσκ-70, που παραμένει «κλειστή πόλη». Οταν όμως αμερικανοί δημοσιογράφοι εισήλθαν σε άλλα πυρηνικά στρατόπεδα, όπως το Κράσνιε Σοσένκι, συνάντησαν απλήρωτους και σκυθρωπούς στρατιωτικούς. «Ζούμε σε συνθήκες φτώχειας μόνο αυτό σας χρειάζεται να γνωρίζετε», είπε μια ρωσίδα αξιωματικός, που προτίμησε να διατηρήσει την ανωνυμία της. Οσο για τα πυραυλικά συστήματα, αυτά συντηρούνται χάρη στον «κανιβαλισμό» των εξαρτημάτων των πυρηνικών όπλων που έχουν μεταφερθεί στη Ρωσία από την Ουκρανία, τη Λευκορωσία και το Καζακστάν. Η κατάσταση αυτή έχει δημιουργήσει φόβους ότι τα φαινόμενα διαφθοράς που έχουν σημειωθεί στο στράτευμα ενδέχεται να επεκταθούν και στις πυρηνικές δυνάμεις. Ηδη λέγεται ότι ένας συνταγματάρχης των Στρατηγικών Πυρηνικών Δυνάμεων συνελήφθη καθ' οδόν προς την αμερικανική πρεσβεία της Μόσχας: ο ρώσος αξιωματικός είχε προσφέρει στους Αμερικανούς πληροφορίες για τις πυρηνικές δυνάμεις της χώρας του, με οικονομικό φυσικά αντάλλαγμα. Πολύ σοβαρότερο όμως από την κατασκοπεία είναι το ενδεχόμενο να φύγουν παράνομα από τη Ρωσία εξαρτήματα ατομικών όπλων.
ΕΚ ΠΡΩΤΗΣ όψεως, το «Zur Reichskrone Hotel» είναι ένα συνηθισμένο ξενοδοχείο στα περίχωρα της Βιέννης. Τα φαινόμενα όμως απατούν. Σύμφωνα με πηγές των γερμανικών μυστικών υπηρεσιών, το ξενοδοχείο αποτελεί «ένα από τα σημαντικότερα σημεία συνάντησης των λαθρεμπόρων πυρηνικών όπλων στην Ευρώπη». Στους άχαρους διαδρόμους του συναντιούνται αγοραστές από τη Βόρειο Κορέα, το Ιράν, το Ιράκ και τη Συρία, με σκοτεινές προσωπικότητες όπως ο δρ Βάλτερ Βολφ, τέως πλαστικός χειρουργός και νυν ιδιοκτήτης μιας εταιρείας παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών. Ο δρ Βολφ προσφέρει προς πώληση πυρηνικές κεφαλές για πυραύλους Σκαντ και εκτιμάται ότι «βρίσκεται σε επαφή με κύκλους του ρωσικού υποκόσμου».
Αν η κατάρρευση της πάλαι ποτέ Σοβιετικής Ενωσης κατέστησε ευάλωτο σε κλοπές το πυρηνικό της οπλοστάσιο, τόπος συναντήσεως πωλητών και αγοραστών είναι η Κεντρική Ευρώπη. Πράγα, Μόναχο και Βιέννη είναι το «χρυσό τρίγωνο» του λαθρεμπορίου πυρηνικών ουσιών. Ενας αμερικανός αξιωματούχος εξηγεί το γιατί: «το λαθρεμπόριο πυρηνικών έχει ως κινητήρια δύναμη την προσφορά» και η προσφορά προέρχεται από τη Ρωσία. Οι δρόμοι του λαθρεμπορίου ενώνουν την Ανατολή με τη Δύση: διαπερνούν τα «πορώδη», όπως χαρακτηριστικά αποκαλούνται, ρωσικά σύνορα και φτάνουν στη Γερμανία, στην Τσεχοσλοβακία και στην Αυστρία. Η σύμπτωση των διαδρομών αυτών με τις παράνομες διαμετακομιστικές οδούς της KGB, τα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου, ενισχύει την υπόνοια ότι «παίκτες στην παράνομη διακίνηση ναρκωτικών δεν είναι τα ποικίλα παρακλάδια της ρωσικής μαφίας αλλά τεχνοκράτες και πυρηνικοί επιστήμονες της σοβιετικής περιόδου με διασυνδέσεις στην κυβέρνηση ή στον στρατό» όπως εξηγεί ο ίδιος αμερικανός αξιωματούχος.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα η ρωσικής ιδιοκτησίας εταιρεία «Nordex» με έδρα τη Βιέννη και επικεφαλής τον Γκριγκόρι Λουτσάνσκι. Η εταιρεία ιδρύθηκε το 1989 και προτού να περάσουν δύο χρόνια η αμερικανική NSA (National Security Agency) άρχισε να έχει ενδείξεις ότι διακινούσε ναρκωτικά, όπλα αλλά και πυρηνικά με προορισμό τη Βόρειο Κορέα και το Ιράν. Οι υπόνοιες ότι η «Nordex» είχε διασυνδέσεις με υψηλά ιστάμενους αξιωματούχους της ρωσικής κυβέρνησης και εξασφάλιζε παρανόμως σκληρό συνάλλαγμα για την KGB επιβεβαιώθηκαν όταν η βοήθεια που ζήτησε η Ιντερπόλ από τη Μόσχα δεν ήρθε ποτέ. Η εταιρεία «μετακόμισε» τελικά από τη Βιέννη στη ρωσική πρωτεύουσα, όχι όμως προτού ο Λουτσάνσκι, χορηγός και αυτός του αμερικανικού Δημοκρατικού Κόμματος, να παραστεί σε δείπνο με τον Μπιλ Κλίντον, βγάζοντας μαζί του και φωτογραφία.
Οι Ιρανοί δεν προσπάθησαν να εξασφαλίσουν παρανόμως εμπλουτισμένο ουράνιο μόνο στην Ευρώπη. Το 1994 λέγεται ότι πέτυχαν να αγοράσουν πυρηνικό υλικό από ρώσους διπλωμάτες στο Μαζάρ-ε-Σαρίφ του Βορείου Αφγανιστάν, όπου η Ρωσία διατηρεί προξενείο με πολυμελές προσωπικό. Προέλευση της πυρηνικής ουσίας ήταν πυρηνικό εργοστάσιο στο Καζακστάν. Η ανεξαρτητοποίηση των πρώην σοβιετικών δημοκρατιών και η αποχώρηση των ρωσικών στρατευμάτων άφησε σχεδόν αφύλακτες τις εκεί πυρηνικές εγκαταστάσεις. Για μερικούς μήνες, το κέντρο πυρηνικών δοκιμών στο Σεμιπαλατίνσκ φυλασσόταν από νεαρούς παραστρατιωτικών ομάδων, οπλισμένους με μαχαίρια. Οταν η CIA πληροφορήθηκε την επίσκεψη ιρανών πυρηνικών επιστημόνων στο εργοστάσιο Ουστ-Καμενογκόρσκ στο Καζακστάν, οι Αμερικανοί θορυβήθηκαν και έθεσαν σε ενέργεια την επιχείρηση «Ζαφείρια» δηλαδή αγόρασαν για λογαριασμό τους το απόθεμα 600 κιλών εμπλουτισμένου ουρανίου του εργοστασίου και το μετέφεραν στις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι αμερικανοί πράκτορες βρήκαν στις εγκαταστάσεις του Ουστ-Καμενογκόρσκ δοχεία μολύβδου με ετικέτες όπου αναγράφονταν διευθύνσεις στην Τεχεράνη.
Εν τούτοις, δεν ενδιαφέρονται μόνο κράτη για πυρηνικό υλικό αλλά και τρομοκρατικές ομάδες. Η γερμανική αστυνομία διαπίστωσε ότι Βάσκοι αυτονομιστές προσπαθούσαν να αγοράσουν ουράνιο στο Μόναχο, ενώ ο πρώην διευθυντής της CIA Τζον Ντόιτς δήλωσε ενώπιον επιτροπής της αμερικανικής Γερουσίας ότι και η ιαπωνική θρησκευτική οργάνωση Αούμ Σουρινκίγιο, που εξαπέλυσε χημικά αέρια στον υπόγειο σιδηρόδρομο του Τόκιο, είχε κάνει επανειλημμένες προσπάθειες να αποκτήσει ρωσικά πυρηνικά όπλα. Η απόκτηση ατομικών όπλων από τρομοκράτες αλλάζει εντελώς τα δεδομένα στα οποία έχει συνηθίσει η υφήλιος μετά το 1945: οι τρομοκράτες δεν ταυτίζονται με μια γεωγραφική επικράτεια, ώστε να μην είναι πλέον νοητός ο φόβος της ανταπόδοσης, η «ισορροπία του τρόμου», χάρη στην οποία έχει αποφευχθεί η χρήση πυρηνικών όπλων από κράτη. Αντιθέτως, όπως επισημαίνουν αμερικανικές πηγές, «αρκούν μερικά κιλά πλουτωνίου των οποίων ο όγκος δεν είναι μεγαλύτερος από ένα τενεκεδάκι αναψυκτικού για να επιτύχει μια τρομοκρατική ομάδα την καταστροφή μιας ολόκληρης πόλης».
Για τους Αμερικανούς το κρίσιμο ερώτημα δεν είναι «αν» υπάρχει ενδεχόμενο τρομοκρατικής ενέργειας με χρήση πυρηνικών αλλά «πότε» θα γίνει αυτή. Στην αεροπορική βάση «Nellis», στην έρημο της Νεβάδας, είναι εγκατεστημένη η επίλεκτη ομάδα NEST (Nuclear Emergency Search Team Ομάδα Ερευνας Επειγόντων Πυρηνικών Περιστατικών) που βρίσκεται σε 24ωρη ετοιμότητα. Το πεδίο δράσης της δεν έχει κρατικά σύνορα αλλά είναι ο κόσμος ολόκληρος.
«ΚΑΤΙ συνέβη εκεί». Αυτή η κοφτή παρατήρηση ενός αξιωματούχου του Λευκού Οίκου είναι το επιμύθιο ενός περιστατικού που σημειώθηκε το Σάββατο 16 Αυγούστου. Την ημέρα εκείνη οι σεισμογράφοι αρκετών κρατών (ανάμεσά τους η Βρετανία και η Νορβηγία) αλλά και οι «αισθητήρες» των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών συνέλαβαν μιαν ισχυρή δόνηση κοντά στο νησί Νόβαγια Ζέμλια όπου πραγματοποιεί πυρηνικές δοκιμές η Ρωσία. Βρετανοί και Νορβηγοί δεν έδωσαν ιδιαίτερη σημασία αλλά οι αμερικανοί αναλυτές ήταν σχεδόν βέβαιοι ότι επρόκειτο για ατομική έκρηξη οι Ηνωμένες Πολιτείες έκαναν μάλιστα διάβημα στη Ρωσία.
Η επίσημη ρωσική αντίδραση μιλούσε για «υποθαλάσσια ηφαιστειακή δραστηριότητα» και «σεισμικές δονήσεις» αλλά οι Αμερικανοί δεν φαίνεται να πείσθηκαν. Η Ρωσία, όπως και οι Ηνωμένες Πολιτείες, είναι μεταξύ των 146 χωρών που έχουν υπογράψει τη συμφωνία αναστολής των πυρηνικών δοκιμών. Η συμφωνία όμως απαιτεί κύρωση από τα νομοθετικά σώματα και των 44 χωρών που έχουν ατομικούς αντιδραστήρες, για να τεθεί σε ισχύ: προς το παρόν μόνο έξι χώρες έχουν εκπληρώσει την υποχρέωσή τους. Εκμεταλλεύθηκαν άραγε οι Ρώσοι την αδράνεια αυτή για να κάνουν ακόμη μερικές πυρηνικές δοκιμές, «παραβιάζοντας» όπως ειπώθηκε «όχι το γράμμα αλλά το πνεύμα της συμφωνίας»; Φαίνεται ότι η περιώνυμη «ρωσική αρκούδα» εξακολουθεί από καιρού εις καιρόν να βρυχάται.
Οι συμφωνίες μείωσης των πυρηνικών όπλων είναι από τις πλέον πολυδιαφημισμένες πτυχές της εξομάλυνσης των σχέσεων των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ρωσίας. Οι ρωσικές πυρηνικές κεφαλές υπολογίζονται σε 7.200 και με την εφαρμογή των συμφωνιών START Ι και ΙΙ θα μειωθούν κατά το ήμισυ ως το 2003. Τον Ιανουάριο του 1994 Κλίντον και Γέλτσιν συμφώνησαν να σταματήσουν οι πύραυλοι της κάθε χώρας να σημαδεύουν στόχους στο έδαφος της άλλης. Οι πλέον κυνικοί των παρατηρητών αρέσκονται να επισημαίνουν ότι αρκούν 45 λεπτά για τον αναπροσανατολισμό των πυραύλων στους στόχους της εποχής του Ψυχρού Πολέμου. Εν τούτοις, αυτή δεν είναι η μόνη σκιά στη λεγόμενη «αποπυρηνικοποίηση» των οπλοστασίων των δύο χωρών.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες μπορεί να έχουν σταματήσει τις πυρηνικές δοκιμές, πρόσφατα όμως οι «New York Times» αποκάλυψαν ότι συνεχίζουν να διαθέτουν κονδύλια για την ανάπτυξη νέων ατομικών όπλων. Η Ρωσία, από την πλευρά της, εμφανίζεται περισσότερο εξαρτημένη από το πυρηνικό της οπλοστάσιο παρά ποτέ. Ο λόγος, επισημαίνουν στερεότυπα οι αναλυτές, είναι απλός: η διάλυση του ρωσικού στρατού, που το 1991 αριθμούσε 3,4 εκατ. και τον περασμένο χρόνο μόλις 1,3 εκατ. στρατιώτες, και οι ήττες στο Αφγανιστάν και την Τσετσενία έχουν ως αποτέλεσμα να προσβλέπει η Ρωσία όλο και περισσότερο στον πυρηνικό της οπλισμό για να διατηρήσει, εν μέρει τουλάχιστον, status υπερδύναμης, αλλά σε τελική ανάλυση και για να υπερασπίσει τα σύνορά της. Ακόμη και πριν από την πρόσφατη επέκταση του ΝΑΤΟ προς Ανατολάς λέγεται ότι «η Ρωσία προσπαθούσε να συγκροτήσει ένα είδος πυρηνικής γραμμής Μαζινό εναντίον όλων των εν δυνάμει αντιπάλων της».
Η εξάρτηση της Ρωσίας από το πυρηνικό της οπλοστάσιο κατέστη φανερή με πολλούς τρόπους. Ηδη το 1993 η Μόσχα επανήλθε στο δόγμα τής μονομερούς χρήσης πυρηνικών όπλων, σε περίπτωση που η ασφάλεια της χώρας βρεθεί σε κίνδυνο «ακόμη και αν το επιτιθέμενο εναντίον μας κράτος χρησιμοποιεί συμβατικά όπλα», όπως εξηγούσε ένας ρώσος αξιωματούχος. Το δόγμα αυτό είχε εγκαταλειφθεί στη διάρκεια της δεκαετίας του '80. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι ο διάδοχος του Ιγκόρ Ροντιόνοφ στο υπουργείο Αμυνας, Ιγκόρ Σεργκέγεφ ήταν, προτού να αναλάβει τη θέση αυτή, επικεφαλής των στρατηγικών πυραυλικών δυνάμεων της Ρωσίας. Ο στρατηγός Σεργκέγεφ, που αγαπά τα σπορ και την κλασική λογοτεχνία και είχε την ευθύνη των 756 ρωσικών υπερατλαντικών πυραύλων από το 1992, είναι αμφίβολο αν θα επιφέρει μεταβολές στη νέα αμυντική πολιτική.
Εν τούτοις, επισημαίνεται ότι το ρωσικό ατομικό οπλοστάσιο είναι πλέον, ελλείψει πόρων, απαρχαιωμένο. Το ίδιο ισχύει και για το σύστημα ραντάρ, το οποίο στερείται των σταθμών που είχε σε χώρες όπως η Λετονία, η Ουκρανία, η Γεωργία ή το Καζακστάν. Τον Ιανουάριο του 1995 οι Ρώσοι νόμισαν ότι ένας νορβηγικός μετεωρολογικός πύραυλος ήταν βαλλιστικός πύραυλος που είχε εκτοξευθεί από αμερικανικό υποβρύχιο με στόχο τη Μόσχα. Χρειάστηκαν 12 ολόκληρα λεπτά για να αντιληφθούν οι αναλυτές του ρωσικού στρατού τι ακριβώς συνέβαινε. Αξίζει να σημειωθεί ότι, παρά τις τεχνικές ελλείψεις και την αρμονική σχέση με τις Ηνωμένες Πολιτείες, οι ρωσικές πυρηνικές δυνάμεις παραμένουν σε κατάσταση συναγερμού. Δεν διαθέτουν όμως κεντρικό αυτοματοποιημένο ηλεκτρονικό δίκτυο ανάλογο των αμερικανικών πυρηνικών δυνάμεων, με αποτέλεσμα ο πρόεδρος Γέλτσιν να μην ελέγχει απόλυτα την κατάσταση και πολλοί εκ των διοικητών πυραυλικών μονάδων να έχουν (από τεχνική και όχι βεβαίως πολιτικοστρατηγική άποψη) επιχειρησιακή αυτονομία.
Τελικά, το τέλος του Ψυχρού Πολέμου δεν συνεπάγεται αναγκαστικά και την άρση της ατομικής απειλής. Το ενδεχόμενο πυρηνικού δυστυχήματος στη Ρωσία είναι μεγαλύτερο από ό,τι στο παρελθόν. Στο μεταξύ, οι Ρώσοι εμφανίζονται και ως εξαγωγείς πυρηνικής τεχνογνωσίας για ειρηνικούς σκοπούς σε χώρες όπως η Ινδία και το Ιράν. Η πολιτική αυτή έχει διττό στόχο: την εξασφάλιση σκληρού συναλλάγματος, αλλά και την άσκηση έμμεσης πίεσης στις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι Αμερικανοί δεν βλέπουν με καθόλου καλό μάτι την προσπάθεια του Ιράν να αποκτήσει πυρηνικό αντιδραστήρα και εμφανίζονται διατεθειμένοι να διευκολύνουν οικονομικά τη Ρωσία με αντάλλαγμα την αναστολή των πυρηνικών της εξαγωγών.
ΤΟ ΒΗΜΑ, 14-09-1997
Κωδικός άρθρου:
B12446A361